Reykjavík, bær, bygging

Á sýningunni má sjá hvernig Reykjavík kom íslenskum listmálurum fyrir sjónir á hundrað og tveggja ára tímabili, frá 1891 til 1993. Í upphafi tímabilsins einskorðaðist byggðin við svæðið milli hafnarinnar og tjarnarinnar og eru flestar myndirnar þaðan. Hér má líka sjá myndir af sundunum við Reykjavík og Esjunni, einkennisfjalli höfuðborgarinnar. Þær myndir eru flestar hefðbundnar landslagsmyndir en sýna endimörk byggðar, ströndina umhverfis hana og fjöllin sem ramma hana inn.

Loks er í þriðja kafla sýningarinnar dregin saman geometrísk abstraktlist íslenskra myndlistarmanna frá seinni hluta tuttugustu aldarinnar. Geómetríska myndlistin, sem endurspeglar ströng form borgarinnar, varð til í stórborgum Evrópu, þar sem flestir málararnir menntuðu sig.

Öll verkin eru úr safni Listasafns Reykjavíkur og meðal þeirra eru mörg verk eftir helstu frumherja íslenskrar myndlistar.

Reykjavík Bókmenntaborg UNESCO hefur valið Reykjavíkurljóð eftir 10 skáld frá árunum 1931-2013 til að ljóðskreyta sýninguna.

Þótt Reykjavík hafi ekki verið stór í sniðum fyrstu áratugi 20. aldarinnar, rétt miðlungsþorp á erlendan mælikvarða, án rafmagns, vatnsveitu og skólplagna, þá er athyglisvert hve oft málararnir velja sér sjónarhorn sem gefa í skyn fjölda húsa og þétta byggð. Þetta sést m.a. í nokkrum myndum Ásgríms Jónssonar. Viðfangsefni þeirra er síðan ýmislegt sem horfir til framfara í bænum, kolakraninn, gasveitan og fyrstu verksmiðjuhúsin. Um aldamótin 1900 voru um 6.000 íbúar í Reykjavík en tíu árum seinna voru þeir tvöfalt fleiri. Alls 620 ný íbúðarhús risu á þessu sama tímabili. Vegna fólksflutninga úr sveitum var íbúafjöldinn orðinn 28.000 árið 1930 og 1993 var hann kominn yfir hundrað þúsund. Í dag eru skráðir íbúar í Reykjavík 119.764 (á höfuðborgarsvæðinu öllu búa 205.675).

Í upphafi tímabilsins einskorðaðist byggðin við svæðið milli hafnarinnar og Tjarnarinnar og eru flestar myndirnar þaðan. Það er ekki fyrr en með tilkomu almenningssamgangna eftir 1931 að byggðin fór að breiða úr sér og ekki verulega fyrr en einkabílar komust í almenna notkun eftir 1960. Á fjórða áratugnum kveður við nýjan tón í íslenskri myndlist þegar ný kynslóð listamanna, m.a. Snorri Arinbjarnar, Jón Engilberts og Nína Tryggvadóttir, innblásin af þjóðfélagshræringum á tímabilinu, hófu að endurspegla nýjan félagslegan veruleika borgarinnar í verkum sínum. Þetta er tímabil voldugra hafnarmynda og mynda af verklegum framkvæmdum, en einnig mynda af daglegu lífi alþýðu í borg.

Annar kafli sýningarinnar samanstendur af myndum af sundunum við Reykjavík og Esjunni, einkennisfjalli höfuðborgarinnar. Listmálurunum er sérstaklega í mun að draga fram birtuskilyrði á sundunum, jafnt sumar sem vetur, enda réðist stemningin í borginni að verulegu leyti af þessari birtu.

Geómetríska myndlistin, sem má sjá í þriðja kafla sýningarinnar, er framar öðru borgarlist. Hún verður til í stórborgum Evrópu og endurspeglar ströng form borgarinnar í láréttum og lóðréttum einingum sínum. Flestir íslenskra abstraktmálara voru af fyrstu kynslóð borgarbarna og höfðu menntað sig í erlendum stórborgum. Mjúklát og hvikul form náttúrunnar eru víðs fjarri í verkum þeirra. Geómetrísk myndlist þeirra kallast á við kolakranann við höfnina í málverki Karls Kvaran, á sér stílfærðar hliðstæður í húsþökunum í verki Svavars Guðnasonar, Arkitektúr, og í verkum Guðmundu Andrésdóttur sprettur hún af stakketum og stillönsum vaxandi byggðar.